Лексика юкагиро-уральского праязыка на *A

Реконструированный словарный фонд протоуральского (праурало-юкагирского) языка с инициалью *A- (всего 49 корня):

№: 1
PROTO-URALIC: *aća
MEANING: meadow with a brook, valley
RUSSMEAN: речная долина
GERMMEAN: (Bach)wiese, Tal
EST: aas (gen. aasu, aasa) 'Wiese, Bachwiese'
UDM: aź-dor 'безлесистая местность' ?
KOM: aʒ́ (SM VO) 'пойма (SM), прорубь (VO)', Lu. aʒ́ 'gute, trockene Wiese'
UGR: dial. aszó 'Tal, niederung; (aung.) Fluß, Bach'
REDEI: Das wotj. Wort kann nur dann hierher gestellt werden, wenn seine frühere Bedeutung 'Wiesenrand, Steppe' war und es nicht mit dem Kompositum az'-dor 'переднее место' ('fore-place') identisch ist. Zu dem ung. Wort s. auch *s8s'3 'trocken, dorren' Ug. (Réd.)
RESHET: Hun. -s- (orthographically sz) points to Ur. *s', not *c'. The reconstruction of the final *-a for the Uralic stem is apparently based on Hu. *asa-k (see Ugret.dbf) as well as on the -a(-) in the second syllable of the Est. oblique forms (the loss of the final vowel in Est. and Perm. gives no certain information about its quality). The Est. oblique forms with -u (like aasu) are likely to be secondary, having arisen as a result of analogical processes (influence of other declination types). The length of the first syllable vowel in Est. is secondary: in Est. monosyllabic words, short vowels are generally not allowed. As for the the length in the forms like aasu, where the second syllable vowel was preserved, it may be caused by a leveling. Contrary to Rédei, Komi UV aʒ' 'ice-hole' doesn't belong here; it may be related to Mansi So. as, K äs 'hole, orifice' (Toivonen Affr., 135, 229).
LIT: КЭСКЯ; MSzFgrE; TESz.; Steinitz Fgr.Vok. 38; ИВПЯ 167
№: 2
PROTO-URALIC: *ačka
MEANING: white
RUSSMEAN:
GERMMEAN: weiß
FIN: ahka 'Eidergans', haahka, hahka id., hahkea, haahkea 'grau'
EST: ahka (gen. ahka) 'Eiderente', hahk (gen. haha) 'grau'
MRD: ašo (E), akša (M) 'weiß; rein'
MAR: ošǝ̑, oš (KB), ošo, oš (U B) 'weiß; blond; rein'
KHN: aš (DN), ȧš (C) 'weißer Ton, Lehm; Kreide'
REDEI: Das finn. und est. anlautende h ist sekundär: vgl. finn. ieho, ehko, est. ohv ~ finn. hieho, hehko, est. ho~hv 'Färse, junge Kuh'. Der Vogelnahme finn. ahka, haahka, hahka, est. ahka 'Eidergans, -ente' kann mit der am ganzen Körper des Vogels dominierenden weißen Farbe erklärt werden (sein ganzer Rücken und die Flügeldecke sind weiß). Ostj. 'Lehm' ist ebenfalls eine mit der weißen Farbe zusammenhängende sekundäre Bedeutung. Das Lautverhältnis mord. e. š ~ m. kš ist unregelmäßig; die Lautform des anzunehmenden m. *aša wurde möglicherweise von türk.-tat. akča 'Münze, Geld', kirg. akša 'weißlich; Geld' usw. beeinflußt. Ostj. C ȧ weißt auf urostj. *ä hin; die Lautentsprechung DN a ~ C ȧ spricht dafür, daß das Wort wohl kaum zum uralten Wortschatz der ostj. Sprache gehört. Falls die ostseefinnischen Wörter wirklich hierher gehören, so ist das k-Element der ursprünglichen Lautverbindung -čk- im Mord., Tscher. und Ost. geschwunden (Réd.).
LIT: SKES; DEWO 5
№: 3
PROTO-URALIC: *aδ́V (oδ́V)
MEANING: place for lying, to bed, spread
RUSSMEAN:
GERMMEAN: ein mit etwas bedeckter, zum Liegen geeigneter Platz; Schlafen bereiten; betten
UDM: vaĺ- (S), waĺ- (G) 'ausbreiten, unterbreiten (eine Decke), aufdecken (z. B. einen Tisch)'; vaĺes (S), waĺes (G) 'Bett, Matraze, Unterbett'
KOM: voĺ 'Renntierhaut' (S. Ud.), 'als Bett ausgebreitete Renntierhaut' (I), voĺ-paś (S), oĺ-paś (P) 'Bett'
MAN: aĺā.t 'Bett' (TJ), ɔ̄ĺatjiw, ɔ̄ĺatpum 'Bettheu'
UGR: ágy 'Bett; Beet; Bodensatz', dial. ágy- 'Getreidegarten zum Drusch oder zum Austreten auf die Tenne ausbreiten'
SAMM2: *ood'i
LIT: FUV; КЭСКЯ; MUSz. 719; MSzFgrE; EtSz.; TESz.; SzófSz.; ИВПЯ 32
№: 4
PROTO-URALIC: *aja-
MEANING: to drive, chase
RUSSMEAN:
GERMMEAN: treiben, jagen
FIN: aja- 'treiben, jagen; fahren'
EST: aja- 'fortbewegen, treiben; nachgehen, verfolgen'
SAA: vuoggje- -j- 'drive (a horse, reindeer)', drive on, drive over' (N), vuodjē- 'fahren' (L), vī̊jje- (K T), vujje- (Kld), vuajje- (Not.) 'fahren, lenken'
UDM: uj-, uĺ- (S), u̇j- (K), ujị̑- (G) 'treiben, verfolgen'
KOM: voj- (Skr) 'иметь норов, не слушаясь повода, очень быстро спускаться с горы', vojli̮- (Vm. I) 'бегать, скакать, носиться', vojed- 'бежать, побежать', vojledli̮- 'treiben, jagen'
MAN: wujt- (K), wojt- (KM), vujt- (KO) 'verfolgen, jagen'
SAMM2: *aja
LIT: FUV; SKES; КЭСКЯ; Donn. VglWb. 798 Anm.; MUSz. 392, 856; Steinitz Vgr.Vok. 39; Munkácsi B. Árja és kaukázusi elemek a finn-magyar nyelvekben 622
№: 5
PROTO-URALIC: *ajŋe
MEANING: temple
RUSSMEAN:
GERMMEAN: Schläfe
FIN: aivo(t) 'Gehirn, Hirn; Schläfe, Schläfenbein', aivena 'Schlaf, Schlafbein'
EST: aju 'Gehirn, Verstand'
SAA: vuoiŋȃš-, pl. vuoi'dŋȃšȃk 'brain' (N), vuoiŋam ~ vuoi'ŋam 'Gehirn' (L), vujvešn (Kld.), vuevešn (Not.) 'Gehirn'
MRD: uj (M) 'Mark, Gehirn'
UGR: agy 'Gehirn, Mark; Nabe; (altung.) Schädel'
SAMM2: *ajŋi
YUK: abor 'Gehirn; brain'
LIT: FUV; SKES; MSzFgrE; TESz.; EtSz.; SzófSz.; Donn. VglWb 815; Paasonen Beitr. 31; Angere J. Die uralo-jukagirische Frage 50
№: 6
PROTO-URALIC: *akta
MEANING: hang up, put up (a trap, net)
RUSSMEAN:
GERMMEAN: aufhängen, -stecken, -stellen (Falle,Netz)
FIN: ahta- 'drängen, (zusammen)packen, (voll)stopfen, (zusammen)pferchen', ahtaa- 'Riege aufstecken'
EST: ahta-, ahti- 'aufstecken (Getreide zum Darren)'
SAA: wŭ͕o͕kχtȧje, wŭ͕o͕kχtȧŋ͕́ɛ̮ (Wfs.) 'in die Erde eingeschlagener Pfahl zum Aufhängen und Trocknen der Netze'
MRD: afto- (M) 'поставить сеть, капкан', aftuma (E), aftoma (M) (SKES) 'Netz'
MAR: opte- (KB U B) 'legen; gießen, schütten (Wasser, Getreide), errichten, stellen, aufladen', (B) optoš, optǝ̑š, (Č) oktǝ̑š 'петля для ловли уток'
KOM: okti̮- (S Lu.) 'eine Falle od. ein Fangeisen) aufstellen', o̯kti̮- (SO) 'насторожить звероловное оружие', okta (V) 'Falle', okti̮m- (Ud.) 'großer Haken (Angel) an einer Schnur zum Fangen von Fischen'
KHN: i̮ɣǝt- (V), eχǝt- (DN), ĭχǝt- (Kaz.) 'aufhängen'
SAMM2: *i6kta - mit Sam.!
LIT: FUV; SKES; КЭСКЯ; DEWO 49; Collinder Comp.Gr. 84; ИВПЯ 57
№: 7
PROTO-URALIC: *ala
MEANING: space below smth., below
RUSSMEAN:
GERMMEAN: Raum unter etw., Unter-, das Untere
FIN: ala 'Platz, Gebiet, Bereich', alla (postp.) 'unter, unterhalb'
EST: ala 'Unterraum; Grund, Ursprung'. all (postp.) 'unten, unter, unterhalb'
SAA: vuolle ~ vuollĕ -l- 'down; (in comp.) 'space or part under smth...' (N), -vuollē 'der Platz unten oder nahebei, Unterlage' (L), vī̊ille (T) 'das Untere', vī̊ilne, vī̊iln (T), vūiln (Kld.), vueiln (Not.), voiln (Not.) (adv., postp.) 'unter, unten'
MRD: al (E M) 'das untere, unten befindliche', alo (E), ala (M) 'unten, unter'
MAR: ül- (KB, B), ülö-, ül- (U) 'das Untere, Unter-', ülnǝ (KB), ülnö (U, B) (adv. postp.) 'unten, unter'
UDM: ul (S) 'Unterteil, Unterraum, Unteres', ulǝ̑n (K) 'unter, unten', ul (G) 'Unterraum, Unteres', ulị̑n (G) 'unter'
KOM: -ul (S), -i̮v (P) in ǯoǯ-ul, ǯe̮ǯ-i̮v 'Raum, Keller unter dem Fußboden', uli̮n (S), uvi̮n (P) 'unten, unter', ul (PO) 'das untere', ulø.n (PO) 'niedrig, unten, unter'
KHN: i̮l (V), it (DN), il (O) 'unterer, nieder', i̮lǝn (V), itǝn (DN), ilǝn (O) 'unten'
MAN: jalē̮.k (TJ), jalχ (KU), jalk (P), jolik (So.) 'der Untere', jalǝ,n (TJ), jɔ̄̈ln (KU), jalǝn (P), jolǝn (So.) 'unten', jil (TJ) 'hinab; hinunter'
UGR: al- 'Unter-; unterer Teil; Streu', alatt (adv. post.) 'unten, unter'
NEN: ŋilna (O) 'unter, unten', ŋilʔ 'hinunter, hinab'
ENC: iðo (Ch.), iro (B) 'Boden', iðone (Ch.) 'unter'
NGA: ŋilea 'das Untere'
SLK: ȋȋl (Ta.), ȋl (Ke.), ȋl, ȋ.l 'Boden, das Untere', ȋȋl (Ta.), illé (N) 'unterhin'
KAM: jildǝ 'untenhin', jilgǝn 'unten'
JANH: (38) *i6la
SAMM2: *i6la
YUK: -al 'unter; under'
LIT: FUV; SKES; КЭСКЯ; MUSz. 728; MSzFgrE; TESz.; EtSz.; SzófSz.; Donn. VglWb. II, 116; Paas. Beitr. 38; ИВПЯ 212; Collinder JukUr. 75
№: 8
PROTO-URALIC: *alka
MEANING: end (front or back), beginning; to begin
RUSSMEAN:
GERMMEAN: (vorderes od. hinteres) Ende, Anfang; anfangen, beginnen
FIN: alka- 'anfangen, beginnen', alku 'Anfang, Beginn'
EST: alga- 'anfangen, begründen', alg (gen. alu) 'Anfang'
SAA: aĺge- lg- 'begin to, set to work upon' (N), aĺkē- (L), āilke- (Kld.), ailke- (A) 'anfangen', aĺgo -lg- 'beginning, origin' (N), aĺkō (L), ālk (T), alk (Not. A) 'Anfang' [possibly < Finn.; here perhaps *vōlkē- 'go away'?]
KHN: alǝŋ (V) 'Anfang; Ende', otǝŋ (DN) 'Ende, Endstück', alǝŋ (O) 'vorderes od. hinteres Ende' ( > Mans. ā̊liŋ), ulǝŋt- (V), otǝŋt- (DN), ɔлǝŋt- (Kaz.) 'anfangen, beginnen'
MAN: awǝ.l (TJ), owl (KU), ōl (P), ɔ̄wl (So.) 'Anfang; Ende'
ENC: oðo 'früher, vorher', oðoti (Ch.), orete (B) 'der vorderste, der erste'
SLK: ol (Ta.) 'das Obere, Wipfel', (Ty.) 'Kopf', ōli̮ (Tur.) id., ollэ (Ke.) 'das Obere, Wipfel', olam- (Ta.) 'beginnen', old- (Ke. OO) 'anfangen'
KAM: ulu 'Kopf'
ADD: Koib. ulu 'head'
RESHET: For the meaning of Lapp. *vōlkē- 'to go away' cf. engl. to start 'to begin / to depart'. However, this Lapp. word can be alternatively compared with Finn. valkama 'wharf, harbour' (Lehtiranta 152). The Proto-Lapp. stem represented by such forms as Lul. al'kē- 'anfangen', al'kō 'Anfang', al'ge- 'begin to, set to work upon' etc. is borrowed from Finnic.
LIT: FUV; SKES; DEWO 83; Collinder Comp.Gr. 120
№: 9
PROTO-URALIC: *alV-
MEANING: to bewitch, conjure, condemn
RUSSMEAN:
GERMMEAN: Zauberworte hersagen, verzaubern
MRD: alta-, alvta- (E) 'versprechen', alsta- 'versprechen, zusagen, weichen; verwünschen'
MAR: ulte- 'beten', ulδa- 'молиться'
KHN: ali̮l- (V) 'fluchen, verfluchen; schelten, schimpfen; verzaubern'
UGR: áld- 'segnen; (altung.) opfern', áldoz- 'opfern; das heilige Abendmahl nehmen'; ? átok 'Fluch', átkoz- 'fluchen, verfluchen, verwünschen'
RESHET: It is possible that Hun. átok and átkoz- belong to another root - see *att3 (1747); see also Notes in UGRET 9.
LIT: MUSz. 731; EtSz.; SzófSz.; MSzFgrE; TESz.
№: 10
PROTO-URALIC: *ama-
MEANING: to scoop
RUSSMEAN:
GERMMEAN: schöpfen
FIN: amme (gen. ammeen) 'Wanne, Kufe', ammen (gen. ammenen) 'Schöpfer, Eimer' ( > Saam. N ammaš 'großer Zuber, große Wanne', ammenta- 'schöpfen')
EST: ammuta- 'schöpfen', ? anum (gen. anuma, anume) 'Gefäß'
MRD: amuĺa- (E), amoĺa- (M) 'schöpfen'
KHN: um- (V) 'schöpfen', ŭm- (Kaz.) 'schöpfen, herausschöpfen', umpǝ (DN), ompi (O) 'Schöpfkelle' ( > Nen. S ŋomp)
MAN: ūm- (N) черпать, ūmp (KU), ūmpi (So.) 'ковшик'
LIT: SKES; DEWO 97
№: 11
PROTO-URALIC: *amta-
MEANING: to give
RUSSMEAN:
GERMMEAN: geben
FIN: anta- 'geben; schenken' ( > Saam. ȃd'de- 'give; present', K T Kld. ainte- 'give')
SAA: vuow'de- -wd- 'sell' (N), vuob'tē- ~ vuog'tē- id. (L), uū̯dt̨̄e- (K Ko Not.) 'geben'
MRD: ando- (E M) 'nähren, ernähren, füttern'
UDM: ud- (S, K) 'tränken, zu trinken geben'
KOM: ud- (Lu. P PO) 'tränken, zu trinken geben, füttern und tränken'
UGR: ad- 'geben; schenken'
SAMM2: *i6mta-
LIT: FUV; Donn. VglWb. I, 27; SKES; КЭСКЯ; MUSz. 716; EtSz.; SzófSz.; MSzFgrE; TESz.; ИВПЯ 212
№: 12
PROTO-URALIC: *amV-
MEANING: to sit
RUSSMEAN:
GERMMEAN: sitzen
KHN: amǝs- (V) 'sitzen', omǝs- (DN) 'sitzen; sein, stehen', amǝs- (O) 'sitzen; sich setzen, stellen', amǝt- (V O) 'setzen, sitzen lassen, aufstellen', i̮mǝl- (V) 'sich setzen', omǝt- (DN) id.
MAN: ōn- (TJ), onl- (KU), wunl- (P), ūnl- (So.) 'sitzen'; ont- (TJ KU), wunt- (P), ūnt- (So.) 'sich setzen' (?)
NEN: ŋāmćo- 'sitzen', ŋāmtā- 'sich setzen' (O)
ENC: addu- (Ch.), adi-, addo- (B) 'sitzen', adde- 'sich setzen'
NGA: ŋomtụtụ- 'sitzen', ŋomtụʔa- 'sich setzen'
SLK: aamta- (Ta.) 'sitzen', omti̮- (Tur.) 'sich setzen', aamda- (Ke.) 'sitzen', omte- (Ke.) 'sich setzen', amte- (Ty.) 'sitzen'
KAM: amna- 'sitzen', amnō- 'sich setzen, wohnen, leben', Koib. амнамъ
SAMM2: ? *ams3-
LIT: Steinitz DEWO 103; Paas. Beitr. 88 Anm.
№: 13
PROTO-URALIC: *anV (*onV)
MEANING: big, much
RUSSMEAN:
GERMMEAN: gross; viel
UDM: uno (S), uno, u̇no (J), ị̑no (Uf.) 'viel'
KOM: una (S), una. (P PO) 'Menge; viel'
KHN: ănǝ (DN) 'dick, feist', unǝ (Sog., Ni.), wǫn (Kaz.) 'groß'
NGA: aniʔe groß
RESHET: Ud Ko - rather to 137, as assumed also in UEW (Reshet.) A preliminary etymological solution. Phonological shape of Ngan. aniʔe is somewhat unclear, since it is attested only by Castrén, who didn't distinguish Ngan. a and ǝ marking both as a. The comparison is more plausible if a- in the Ngan. word = ǝ- < Sam. *ǝ- (not = a- < Sam. *ä- or *э-). Contrary to Rédei, the Khanty word hardly can be borrowed from Komi una 'much, many' (Khanty Ni. and So. unǝ is similar to Komi una, but there are also UD ănǝ and Kz. wọn, which can't be deduced from the Komi form).
LIT: Stein.Fgr.Vok.49; DEWO 111
№: 14
PROTO-URALIC: *anV(-ppV)
MEANING: mother-in-law
RUSSMEAN:
GERMMEAN: Schwiegermutter
FIN: anoppi (gen. anopin) 'Schwiegermutter'
SAA: vuone -dnam- (N), vuonēv (L), vī̊in (gen. vi̊ønnaime) (T), vūine (gen. vuønnaim) (Kld.), vuene (gen. vuannem, -am) (Not.)
KHN: ŏntǝp (Trj.), untǝp (Ko.), ontep (O)
MAN: ɔ̄nip (So.)
UGR: dial. napa (altung. nap) (?)
NEN: ŋinab (O) 'Vater der Frau, älterer Bruder der Frau', ńe-ŋinab 'Schwiegermutter' (O)
ENC: inobo 'Schwiegervater; älterer Bruder der Frau'
NGA: ŋinaba
KAM: ǝmbi, ǝmbǝ 'Schwiegervater, Stiefvater'
JANH: (39, 40)
SAMM2: *i6na(jppi6)
ADD: Koib. имдетъ 'тесть', Mot. иникемъ
RESHET: This Uralic word is a compound: its second part is undoubtedly nothing but *ɨpp/e/ (*appe in the reconstruction accepted in UEW) 'father-in-law' (URAET 21) - see Janhunen 1981: 227-228, 236-237 (consequently, Rédei's interpretation of the reflexes of *-ppV as suffixes is wrong - at least from the historical point of view). As for the first part, *ɨn/a/-, it obviously means 'mother-in-law': this meaning is attested in Lapp., where this root is preserved beyond the compound. Since in Uralic compounds the first part determines the second one and not vice versa, the meaning we deal with in this case is apparently 'mother-in-law father-in-law'='female father-in-law'='mother-in-law' (cf. Nenets n'e-ŋɨnab 'mother-in-law', where ŋɨnab is 'father-in-law' and n'e means 'woman'). Therefore, it seems reasonable to assume that the use of this word for denoting male relatives in Samoyed is secondary (so Helimski's question about the semantical reconstrution /warum Schwiegermutter, nicht Schwiegervater?/ can be answered). Cf., however, Mtr. инике-мъ, which seems to reflect the stem *ɨna preserved beyond the compound (just like Lapp. *vōnē-m), but means 'father-in-law'.
LIT: FUV; SKES; DEWO 127; MUSz. 392; SzófSz.; TESz.; MSzFgrE; Paas. Beitr. 19; Collinder Comp.Gr. 405
№: 15
PROTO-URALIC: *ańa
MEANING: wife of an elder relative; ? mother
RUSSMEAN:
GERMMEAN: Frau eines älteren Verwandten (des Bruders, des Onkels); ? Mutter
SAA: vi̊øńńe (oa) (T), vuǝńńe 'Frau des älteren Bruders'
MRD: niz-ańa 'Schwiegermutter' (E), ańaka 'ältere Schwester' (M) (?)
UDM: ańi̮ 'Hanfgarbe' (J)
KOM: e̮ńe, e̮ńa 'Schwägerin (Brudersfrau, Mannesschwester)', uńe 'Tante', ońa (VU) 'Schwiegertochter (Frau des Sohnes), Schwägerin', ? ań 'Schwiegermutter (der Frau)', (V P) ań 'Frau (V); Mutter des Mannes (P)'
KHN: ăńǝki̮ (V), ăńǝχǝ (DN), ȧ̆ńǝχi (O) 'Frau des älteren Bruders; Stiefmutter'
MAN: āńī (TJ) 'Frau des Vaterbruders', uńńǝm (LU) 'meine Tante', ɔ̄̈ń (KO), āń (P), āńēkoa 'Großmutter mütterlichseits', ōńi, ōń (K) 'Tante', ā̊ńi̊' 'Schwägerin' (N)
UGR: ángy 'des Gatten Schwester; die Frau des (älteren) Bruders; des Onkels oder Großonkels Frau; des Vetters Frau; die Frau eines jeden älteren Verwandten', ? anya (anyát, anyja) 'Mutter, dial. Schwiegermutter'
NEN: ńeje (O) 'jüngere Schwester der Mutter'
SLK: ońa (TaU), ońo (Ty.) 'Frau des älteren Bruders'
SAMM2: FU *an'a
RESHET: Not LO, but LU (i.e. LL)! Cf. Komi un'e 'aunt' - can't the Mansi form with -u- be a Komi loan? Note the similarity between the Komi and Selk. forms (a secondary contact relation can't be excluded). On the other hand, NeO n'eje 'mother's younger sister' (mentioned in UEW as a cognate of the Uralic words in question) is unclear - it doesn't correspond to Selk. with regard to vocalism. Contrary to UEW, Permic *an'V > Komi Pm., Wi. an' 'Schwiegermutter (der Frau), Mutter des Mannes', Vg. an' 'Frau', Udm. Ye. an'ɨ 'Hanfgarbe', Mans. UK ȫn', Pe. ān', Ss. ān'-ēk̥a 'Grossmutter mütterlicherseits', Hun. anya 'Mutter', (dial.) 'Schwiegermutter', -ány (=ān') in le-ány 'Tochter, Mädchen', literally 'small woman' (le- < Ugr. *lVjV 'klein, jung') and apparently Mord. E -an'a in niz-an'a 'mother-in-law', M an'a-ka 'elder sister' should be kept apart from the forms listed above (see URAET 1802). Besides, Komi Ud. un'e 'Tante' is also likely to belong to another etymon (URAET 1801).
LIT: FUV; КЭСКЯ; MUSz. 745; EtSz.; SzófSz.; MSzFgrE; TESz.; Munkácsi B. Árja és kaukázusi elemek... 132
№: 16
PROTO-URALIC: *aŋa
MEANING: to untie, open
RUSSMEAN:
GERMMEAN: lösen, öffnen, aufmachen
FIN: avaa- 'öffnen, ausbreiten, erweitern', avanto 'Wuhne'
EST: ava- 'öffnen, aufmachen'
MRD: ankśima, avśima (E), ańćema (M) 'Wuhne'
KHN: aŋǝ- (V) 'öffnen (einen Knoten), aufmachen, aufbinden (z. B. eine Fuhre)', eŋk- (DT) 'losmachen, -binden', eŋ- (O) 'ausziehen (Kleidungsstück, Schuh', aufknoten'
MAN: ē̮ŋk- (TJ, LU), āŋoχo- (So.) '(die Kleider) ausziehen, ablegen (die Schneeschuhe)', ø̄ŋkws- (P) 'das Fell (des Bären) abziehen'
UGR: old- (altung. ód-) 'lösen, auflösen; (knoten) losbinden'
SAMM2: *i6ŋa
LIT: FUV; SKES; DEWO 143; MUSz. 723; MSzFgrE; TESz.; Bárczi G. Magyar hangtörténet 1958: 98
№: 17
PROTO-URALIC: *aŋe
MEANING: opening, hole
RUSSMEAN:
GERMMEAN: Öffnung, Einschnitt, Vertiefung
SAA: vuoŋȃs -gŋ- 'halter or band on the muzzle of a dog, to prevent it from biting reindeer' (N), vuoŋasti- '(einen Hund) mit Maulkorb versehen' (L)
MRD: on-kśt́, oj-kst (E), ov-ks (M) 'Gebiß am Zaum'
MAR: äŋ 'Mündung' (KB), aŋ 'Öffnung des Sacks' (PS)
UDM: i̮m (S), ǝ̑m (K), ị̑m (G) 'Mund, Öffnung, Mündung'
KOM: vom (S), ve̮m (Ud.), e̮m (P) 'Mund, Mündung', u̇m (PO) 'Mund'
KHN: ŏŋ (V), oŋ (DN), uŋ (O) 'Mund, Mündung'
UGR: aj, áj (dial.) 'Kerbe; Tal, Schlucht', ajak 'Lippe'
NEN: ńaʔ (O), ńāŋʔ (Nj.) 'Mund'
ENC: êʔ (gen. eoʔ) (Ch.), naʔ (gen. nâʔ) (B)
NGA: ŋâŋ
SLK: oang (Ta.), aang, ā́ng (Ke.), āq (Ty.) 'Flußmündung', åq (Tur.)
KAM: aŋ
JANH: (106) *аŋi6
SAMM2: *аŋi6
ADD: Koib. an, Mot. ag-ma, Karag. ен-де; Taig. äŋ-de
RESHET: The appearance of *ä- in Samoyed *äŋ in the place of Ur. *a (or *ō?) is probably due to a contamination with *äŋǝ- 'chin' (< *Ur. *äŋ/e/, see 44). It is also possible that we deal with a purely phonetical phenomenon - indeed, such development is observed in some cases (see, for instance, URAET 19; cf. also Janhunen 1981, 255-256), but a satisfactory explanation for it is still to be found.
LIT: FUV; КЭСКЯ; MUSz. 721, 723; EtSz.; SzófSz.; MSzFgrE; TESz.; Paas. Beitr. 27; Stein. Fgr.Vok. 45
№: 18
PROTO-URALIC: *aŋke
MEANING: narrow, pressed
RUSSMEAN:
GERMMEAN: eng, bedrückt, Bedrängnis; eng werden
FIN: ankea 'schwer, bedrängt, bedrückt, niedergeschlagen', ange (gen. ankeen) 'Bedrängnis'
EST: angu- 'gerinnen, starr werden'
UGR: aggód- 'sich kümmern; (dial.) zu Quark aus Kuhmilch werden (saure Milch am warmen Ort)', (dial.) óg- 'sich ängstigen, sich kümmern, für etwas Sorge tragen'
REDEI: Das ostseefinnische Wort ist möglicherweise eine Entlehnung aus dem Germanischen (vgl. got. aggwus 'eng...'). Zu dem ung. Wort s. noch *šoŋk3 'eng, Bedrängnis, eng werden'. (Rédei.)
RESHET: Therefore, it is possible that FU *aŋk3 doesn't exist at all.
LIT: SKES; EtSz.; SzófSz.; MSzFgrE; TESz.
№: 19
PROTO-URALIC: *aŋtV (*oŋtV)
MEANING: horn
RUSSMEAN:
GERMMEAN: Horn
KHN: ăŋǝt (V), oŋǝt (DN), aŋǝt (O) 'Horn'
MAN: ɛ̮̄ńt (TJ), ɔ̄̈ńt (KU), ē̮ńt (KO), ońt (P), āńt (So.)
NEN: ńāmt (O) 'Horn, Geweih (u. a. des Renntiers)'
ENC: eddo (Ch.), naddo (B)
NGA: ŋamta
SLK: âamdǝ (Ta.), áamddэ (Ke.), aamd, amd (N) 'Horn, Geweih'
KAM: amno
ADD: Koib. amna 'Horn', mot. amdu
RESHET: Helimski's suggestion concerning Samoyed is really witty: indeed, the comparison of the Ugric word with Sam. *äŋtǝ 'edge (of a knife etc.)' is far better phonetically (and quite acceptable semantically). However, at present no alternative hypotheses about origin of Sam. *ämtǝ 'horn' can be suggested (~ Yukagir amun 'bone'?).
LIT: DEWO 144; Collinder, Comp.Gr. 132
№: 20
PROTO-URALIC: *aŋV
MEANING: polar duck
RUSSMEAN:
GERMMEAN: Schneehuhn, Eisente, Polarente; Harelda glacialis, Anas hiemalis
SAA: hâŋ'ŋa -ŋŋ- ~ hâŋ'ŋja 'long-tailed duck, Harelda glacialis' (N), haŋŋā ~ haŋŋēk ~ haŋŋōk 'Eisente; Harelda hiemalis' (L), aŋŋalagges, haŋŋalikka, angalok (N Friis), aŋ̀ŋ-лon̨̄dt̨E (Kld.), aŋ̀ŋa-лo̮D̨̀t̨E (Ko. Not.), aŋ̀ŋa-lo̮D̨D̨E (P) 'Polarente (Harelda)', aŋŋàlahka 'zahme Ente' (Malå) ( > Finn. dial. hankelas, hankelo, hankilo 'Eisente, Winterente (Fuligula glacialis); Stockente (Anas boschas)')
KHN: i̮ŋk (V), eŋχ (DN) 'Schneehuhn, Rebhuhn [?]'
MAN: ǟŋghā̊ (T), øŋkhė (K) 'Schneehuhn', āŋkǝ (P) 'id., Rebhuhn', ē̮ŋkǝ (KM) 'Schneehuhn'
NEN: ŋāŋū 'Eisente, Polarente; Anas hiemalis'
ENC: ŋau 'Ente'
NGA: ŋaŋod́a 'Ente'
SLK: uu (Ta. Ke.), uu, ú (N) 'Schneehuhn'
KAM: uŋa 'Rebhuhn'
ADD: Koib. angat 'Anas rutila'; Karag. onhò 'Tetrao lagopus'
LIT: FUV; SKES; DEWO 134
№: 21
PROTO-URALIC: *appe
MEANING: father-in-law
RUSSMEAN:
GERMMEAN: Schwiegervater
FIN: appi (gen. apen, dial. apin) 'Schwiegervater'
SAA: vuop'pâ -pp- (N), vuohppa (L), vi̊hp (T), vūhp (Kld.), vuøhp (Not.)
MAR: owǝ̑ (KB), owo (J)
KHN: up, op (Trj.) 'Schwiegervater; Sohn des Schwiegervaters; Bruder des Vaters der Frau; älterer Bruder der Frau', üp (DN), up (O) 'Schwiegervater'
MAN: apā (TJ), up (So.) 'тесть', up, op (N) 'Schwiegervater; Schwager, der ältere Bruder der Frau'
UGR: ipa (dial.) 'Schwiegervater', apa 'Vater; dial. Schwiegervater', após 'Schwiegervater, (altung.) Väterchen'
SAMM2: *i6ppi6
LIT: FUV; SKES; MUSz. 819; SzófSz.; MSzFgrE; TESz.; Stein.Fgr.Vok. 38
№: 22
PROTO-URALIC: *apta- (*opta-)
MEANING: to bark
RUSSMEAN:
GERMMEAN: bellen
MAR: opte- (KB U B)
UDM: ut- (S K), utị̑- (G), uwti̮- (MU)
KOM: ut- (S), uvt- (P), ut.- (PO)
KHN: ɔpǝt- (Ni. Kaz.), apǝt- (O) 'anbellen'
MAN: ūt- (KU), wūt- ~ wut- (P), ūt- (So.) 'bellen'
SAMM2: FP *optV-
ADD: Liv. ut̆tà- 'bellen'
LIT: DEWO 154; КЭСКЯ; Stein.Fgr.Vok. 38
№: 23
PROTO-URALIC: *apte
MEANING: hair
RUSSMEAN:
GERMMEAN: Haar
FIN: hapsi (gen. hapsen) 'Haar' (?), hahta, hahtu 'feines Haar' ( < Germ. *hazd-?)
SAA: vuok'tâ -vt- 'hair of the head' (N), vuob'ta ~ vuokta ~ vuopta (L), vī̊pt (T), vūpt (Kld.), vuopt (Not.), vuohpt (A)
MAR: üp 'Haar' (KB U B)
KHN: awǝt (V), upǝt (DN), opǝt (O) 'Haupthaar'
MAN: ɛ̮̄t (TJ), āt (So.) 'Haarflechte (TJ), Haar (So.)', ē̮t 'Haar' (KM P)
NEN: ŋäept 'Kopfhaar' (O)
ENC: itoʔ (Ch.), itto (K)
NGA: ŋabta, ŋâbta 'Haar'
SLK: ȯptǝ (Ta.), opttɔ (Ke.) 'Pferdehaar', opti (Tur.) 'Kopfhaar', opt (Ty.) 'Haar'
KAM: e̮pti 'menschliches Haar, Menschenhaar'
JANH: (69) *i6pti6
SAMM2: *i6pti6
ADD: Koib. abde 'Haar'; Mot. ipti; Karag. obti-da; Taig. öbde-tä
LIT: FUV; Donn.VglWb. 798-9; SKES; Stein.FgrVok. 58; Collinder CompGr. 88, 155, 191, 377
№: 24
PROTO-URALIC: *apV
MEANING: elder female relative; aunt, elder sister
RUSSMEAN:
GERMMEAN: ältere weibliche Verwandte: Tante, ältere Schwester
KOM: ob (VU) 'Vatersschwester'
KHN: opi̮ (Trj.), ăpǝ, ăpi (C) 'ältere Schwester (Trj. C O); jüngere Schwester des Vaters (Trj. O); Base, älter als ego (Trj.), Tochter (älter als ego) des Bruders des Vaters (C)' ( > Mans. N ōpi 'Tante', Nen. Lj. āppā, P āppa 'ältere Schwester; Mutter (Kindersprache)'
MAN: wūp (P) 'Schwägerin, Tante; Frau des jüngeren Bruders des Mannes', ūp (So.) 'Frau des jüngeren Bruders der Mutter'
NEN: ńāba (O) 'Stiefmutter, zweite Frau des Vaters, Frau des älteren Bruders' (?)
ENC: óba 'ältere Schwester'
NGA: ŋafu (gen. ŋabu), ŋaba
SLK: appa, áppα (Ke.), apà, ăpà, ăbà (N), ăpà (Čl.)
KAM: påbå 'ältere, älteste Schwester'
LIT: DEWO 146-7
№: 25
PROTO-URALIC: *arpa
MEANING: prediction, sorcery, lot
RUSSMEAN:
GERMMEAN: irgendein Wahrsagungs-, Zaubermittel
FIN: arpa (gen. arvan) 'Wahrsagungsgerät, Schlagrute, Los; Botschaft, Aufgebot des Volks', arpa-mies 'Weissager', arpo- 'um etwas losen, das Los ziehen', arpele- 'losen, wahrsagen'
EST: arp (gen. arbu, arbi) 'Los, Zauberei', varp (gen. varbi) 'Zauber, Verhexung'
SAA: vuorbbe (N), 'sors secunda, fortuna; anulus oricalchi, in membranam tympani magici', vuor'be -rb- (N) 'each of the two or more pieces of wood, stones etc., used by persons who are going to cast lots; lot; destiny', vuor'pē (L) 'Glück, Los, Geschick, Schicksal', vi̊irpe (T) 'Los'
UGR: orvos (dial. óros, órvas, órvos, urus) 'Arzt; dial. Arznei; Zauberer, Hexenmeister'
ADD: Liv. ar̄bī 'Hexe'
LIT: SKES; Szófsz.; MSzFgrE; TESz.
№: 26
PROTO-URALIC: *arwa (*arɣa)
MEANING: price
RUSSMEAN:
GERMMEAN: Preis, Wert
FIN: arvo 'Wert, Ansehen; Mutmaßung', arvaa- 'ungefähr schätzen, mutmaßen, raten, vermuten', arvele- 'meinen, vermuten, glauben, überlegen' ( > Saam. N ar'vo 'value; significance; importance', ar'vâli- 'think, think so')
EST: aru, arv (gen. arvu) 'Zahl, Rechnung, Art und Weise', arva- 'denken, meinen, schätzen, urteilen, vermuten, erachten'
MRD: aŕće- (E), aŕśe- (E M) 'denken, gesinnt sein' (?)
KOM: artal- (S Lu.) 'bedenken, überlegen, annehmen, zählen' ( > Khant. O ȧrtȧlǝ- 'prüfen, betrachten', Ni. artat- 'nachsinnen, überlegen', Mans. P ārtlākt- 'einander fragen', So. ārtal- 'untersuchen, prüfen, mutmaßen')
UGR: ár (altung. arrus, arra) 'Preis', áru 'Ware'
SAMM2: *arwa
RESHET: According to Rédei, Khanty and Mansi words like Khanty O ȧrt-ȧlǝ- 'prüfen, befühlen, betrachten, sich erkundigen; to check, feel, grope, look, examine, inquire', Ni. art-at- 'nachsinnen, überlegen; to tnink over', Mansi Ss. ārtal- 'untersuchen, prüfen, mutmaßen; to explore, check, suppose, guess', Pe. ārtl-ākt- 'einander fragen; to ask each other' are not genetic cognates but Komi loans (therefore, this Finno-Ugric word has no immediate reflexes in Ob-Ugric languages). Judging by the shape of the Ob-Ugric forms, this solution is correct (the semantical correlation also can be analysed on the basis of this hypothesis).
LIT: FUV; SKES; КЭСКЯ; MUSz. 747; SzófSz.; EtSz.; MSzFgrE; TESz.;Munkácsi B. Árja és kaukázusi elemek a finn-magyar nyelvekben 136
№: 27
PROTO-URALIC: *arV
MEANING: watery, marshy place; lowland covered by grass
RUSSMEAN:
GERMMEAN: wässerige, sumpfige Stelle; grasbewachsene Niederung
FIN: aro 'Tal, Anger, Steppe; grasbewachsenes Tiefland, kleines Tal'
EST: aru 'fruchtbares, trocken gelegenes Land, trockene Wiese'
KHN: uri̮ (V) 'in einen See verwandeltes Flußbett, das eine Ufer gew. höher und steil, das andere niedrig, grasbewachsen', urǝ (DN) 'Wassertümpel, teichartige Flußbucht, grasbewachsener Tümpel an der Seite eines Flusses', wuri (O) 'in einen See verwandeltes Bett eines Flusses, das bei Überschwemmung mit dem Fluß kommuniziert'
MAN: orāj (TJ), orǝj (KU), wurǝj (P), ūraj (So) 'Flußbett'
LIT: FUV; SKES; DEWO 163
№: 28
PROTO-URALIC: *arV-
MEANING: to tear, rip
RUSSMEAN:
GERMMEAN: reissen, abreissen, zerreissen
UDM: ur- (S), ȯr- (K) 'abreißen; (aus)jäten'
KOM: or- (S P) '(zer)reißen, entzweigehen', u.r (PO) 'abreißen', (Wied.) or- 'abreißen, abbrechen; matt werden, ermatten, ermüden' ( > Khant. ăr- 'abmagern und seine Kraft verlieren', Mans. N ūr- 'abmagern')
KHN: ari̮- (V) 'zerbrechen', orǝj- (DN) 'sich abnutzen (Kleidung)', ari- (O) 'zerreißen (ein Kleidungsstück)'
MAN: årt- (T), ōrt- (K P), ārt- (TJ), ōrt- (P) 'müde werden'
UGR: ár- (dial.) 'verderben, faulen, schlecht werden', árt- 'schaden'
LIT: КЭСКЯ; DEWO 162; MUSz. 754; SzófSz.; EtSz.; MSzFgrE; TESz; ИВПЯ 58
№: 29
PROTO-URALIC: *asUrV
MEANING: chief, prince
RUSSMEAN:
GERMMEAN: Herr, Fürst
MRD: azoro, azor (E), azor (M) 'Herr'
UDM: uzi̮r (S), uzǝ̑r (K), uzị̑r (G) 'reich, Reichtum'
KOM: ozi̮r (S), o̯zi̮r (SO) 'reich'
MAN: ātǝr (TJ), ōtǝr (KU P), ɔ̄tǝr (So.) 'Fürst'
SAMM2: *asira
LIT: FUV; КЭСКЯ; Stein.Vgr.Vok. 39; Munkácsi B. Árja és kaukázusi elemek a finn-magyar nyelvekben 614-7; Mayrhofer, Kurzgefaßtes etymologisches Wörterbuch des Altindischen 3:637
№: 30
PROTO-URALIC: *aśe-
MEANING: to put, place, lay; put up a tent
RUSSMEAN:
GERMMEAN: stellen, setzen, legen; ein Zelt errichten
FIN: ase- (dial.) 'das finnische Dampfbad zum Bad vorbereiten', asema 'Lage; Platz, Stelle; Position, Stellung', asetta- 'stellen, setzen, legen', asu 'Ausstattung, Form, Ausrüstung', asu- 'wohnen; bewohnen, bauen' ( > Saam. āssâ- 'live, dwell; settle')
EST: ase (gen. aseme) 'Stelle, Stätte, Statt; Lager, Schlafstelle', asenda- 'eine Stelle anweisen', asu 'Platz, Raum', asu- 'sich ansiedeln, niederlassen, Platz nehmen, sich setzen'
MRD: eźem (E M), iźim (E), äźem, jäźem (M) 'Platz, Stelle; wandfeste Bank in der mordwinischen Stube'
NEN: ŋäso- (O) 'haltmachen und ein Zelt oder Zelte errichten', ŋīsī 'Zeltdorf'
LIT: FUV; SKES; Coll.IUrSprg. 59; Coll.CompGr. 96
№: 31
PROTO-URALIC: *aśke (~ -lV), *aćke ( ~ -lV)
MEANING: step
RUSSMEAN:
GERMMEAN: Schritt
FIN: askel (gen. askelen) 'Schritt', ? astu- 'steigen, treten, gehen'
EST: askelda-, aselda- 'sich mit etwas beschäftigen', ? astu- 'schreiten, treten, steigen'
MRD: aśkiĺa-, eśkiĺa-, iśkila- (E), aśkoĺa- (M) 'schreiten'
MAR: aškǝ̑l (KB), oškǝ̑l- (B) 'Schritt', aškǝ̑la- (J), oškǝ̑la- (U) 'schreiten, Schritte machen', aškeδä- (KB) 'treten, gehen, steigen'
UDM: ućki̮l- 'Schritt'
KOM: vośkol (S), ośke̮l, ośke̮v (P), u.śkøl (PO) 'Schritt', voślal- (S), oślal- (P) 'schreiten'
MAN: ūsǝl (KO), ūsil (So.) 'Schritt', ūssul- (N) 'langsam schreiten', ūsuwl- (N) 'überschreiten'
SLK: aasel- (Ta.) 'überschreiten'
SAMM2: (FU?) *as'ki/ali
LIT: FUV; SKES; КЭСКЯ; MUSz. 858; SzófSz.; Paas. Beitr. 241; Stein.Fgr.Vok. 36; Coll.CompGr. 95, 153, 405; Munkácsi B. Árja és kaukázusi elemek a finn-magyar nyelvekben 224
№: 32
PROTO-URALIC: *aškV
MEANING: sleigh
RUSSMEAN:
GERMMEAN: Schlitten
FIN: ahkio 'Rentierschlitten' ( > Saam. R akio, akia id.; od. < schwed. akkja)
EST: ahke (dial.) 'schlittenartiges Zugmittel, mit dem die Netze ans Ufer gezogen werden'
KHN: ăɣoǝл (Trj.), oχǝt (DN), oχǝl (O) 'Schlitten, Narte'
NEN: ŋūtūʔ (O), ūtūʔ (U), ŋūʔtūs (Kis.) 'Lastschlitten ohne Boden zur Beförderung der Zeltstangen usw.' (?)
LIT: FUV; SKES; DEWO 40; Coll.Comp.Gr. 105, 375
№: 33
PROTO-URALIC: *attV- (*ottV-)
MEANING: to see, look
RUSSMEAN:
GERMMEAN: sehen, schauen
UDM: ut'- (SK) 'schauen, besichtigen; acht geben; hüten', ut'ị̑- (G) 'besichtigen; untersuchen; sorgen, pflegen'
NEN: ŋodarŋa- 'sehen, betrachten', (O) ŋad́ā- 'sichtbar sein'
ENC: ori (Ch.), odi (B) 'sichtbar'
NGA: ŋad́iʔe- 'sehen, finden', ŋǝtu- 'sichtbar sein', ŋǝδü- 'sehen', ŋǝtǝ- 'finden'
SLK: ati̮- (Ta.) 'sichtbar sein, zu sehen sein', attua- (Ke.), āda- (N)
KAM: ǝd-
ADD: Koib. идымла; Mot. адымга
RESHET: Helimski's comparison of Sam. *ǝtǝ- 'to see; to become visible' with *itä- 'to sprout, to appear, to become visible, to grow' (present in FB and Khanty) seems acceptable (although his note "vgl. auch U *oc'a-" is unclear, because material united under U *oc'a - or rather *oča- - indicates a medial *-č-, not *-t-, and includes Selk. forms definitely not identic with those reflecting Sam. *ǝtǝ-). Therefore, Udmurt ut- 'to look etc.', which is compared with Sam. *ǝtǝ- 'to see etc.' in UEW, becomes isolated. I present here an old comparison suggested in Paas. Beitr. 114 (although it is rejected in UEW). For semantics (Udm. 'to look, to examine; to guard, to defend' ~ Sam. 'to wait') cf. the above mentioned *oča- (Rec. 667), where we have 'to watch, to guard' in Selk. and 'to wait' in FW, and, besides, Lat. specto ~ expecto etc. However, it should be taken into account that Sam. *ǝt- 'to wait' (unlike Sam. *ǝtǝ- 'to see; to become visible') may belong just to *oča-, thus supplementing the Samoyed part of this etymology and being related to FW words meaning 'to wait'.
LIT: Paas. Beitr. 114
№: 34
PROTO-URALIC: *atV
MEANING: thing
RUSSMEAN:
GERMMEAN: Sache, Ding
FIN: asia 'Sache' ( > Saam. aš'še -šš- 'cause, reason; guilt')
EST: asi (gen. asja) 'Sache, Ding, Gegenstand, irgend etwas' (?)
SAA: āttâ -đ- 'thing, thingamy', āttâ- -đ- 'do smth. indefinite' (N), āhta 'unbedeutende Sachen' (L)
KHN: ot (V), ăt (DN), ȧ̆t (O) 'Sache, Ding', ot- (Vj.), ŏt- (Kaz.), ȧ̆t- (O) 'aufrichten, ausbessern, wiederherstellen'
MAN: ut (LO) 'Sache, Ding, Wesen', (N) 'Dings, etwas, was' (?)
UGR: izé (dial. izej, izeje, izély) 'Ding, Dings, Dings da'
REDEI: *i6t3
ADD: ? Sk tak
RESHET: A quite strange case - vowel correspondences are absolutely irregular. The Mansi forms may be borrowed from Khanty. Hun. i- < *ɨ- (which could partly clarify the picture): doubtful because of the palatal vowel in the second syllable (iz-é, not **iz-a). The Lapp. form rather points to *ätV.
LIT: FUV; SKES; DEWO 207; Coll.CompGr 411; SzófSz.; MSzFgrE; TESz; Хелимский МКФУ-6 Тез.; Koivulehto über Fi \asia: Vir. 1982: 264.
№: 35
PROTO-URALIC: *äćä
MEANING: father
RUSSMEAN:
GERMMEAN: Vater
SAA: ač'če -čč- (N), ahttjē (L), aičč (T Kld.) 'father'
KHN: ȧt́i (Trj.), ȧśi (O)
MAN: ǟćī (TJ), ɔ̄̈ś (KU), āś (P LO) 'Vater des Vaters (TJ KU P), Vater der Mutter (TJ), Vater (N)'
NEN: ŋāćeʔ 'Vater! (Kind.)'
ENC: ačaʔ (K)
YUK: ečie
LIT: FUV; Paas.Beitr. 161; Collinder, JukUr. 75; Coll.CompGr. 93, 375
№: 36
PROTO-URALIC: *äčä
MEANING: to love; dear
RUSSMEAN:
GERMMEAN: ? lieben; lieb
SAA: äc'ce- -cc- 'show love, tenderness, keep with, be attached to' (N), iehttsē- ~ ähttsē- 'lieben' (L), jĭĕ't̨̄t̨s̨e- 'lieben (die Tiermutter ihr Junges)' (Ko. P)
KHN: ičǝɣ (V) in ičǝɣ torǝm 'О господи!'; ječǝk (DN folk.) 'lieb, teuer (?)'; jesǝχ (-k) (O) 'id., du glücklicher'
LIT: FUV; DEWO 10
№: 37
PROTO-URALIC: *äjmä
MEANING: needle
RUSSMEAN:
GERMMEAN: (Näh-) Nadel (aus Knochen oder Holz)
FIN: äimä 'Stopf-, Segelnadel'
SAA: ai'bme -im- 'triangular needle (for sewing leather or furs)' (N), ai'mē 'dreieckige Nadel (zum Nähen in Leder)' (L)
MAR: im (KB), ime (U B) 'Nadel'
KOM: jem (S V P), im (PO) 'Nadel, Stachel, Dorn'
NEN: ńīpe (O) 'Nadel'
ENC: nē̮
NGA: njäime, ńejmi̮
KAM: ńīmi
JANH: (22) *äjmä
SAMM2: *äjmä
ADD: Koib. neme; Mot. ime
LIT: FUV; SKES; КЭСКЯ; Paas.Beitr. 16, 137
№: 38
PROTO-URALIC: *äktV-
MEANING: to cut off, chop
RUSSMEAN:
GERMMEAN: schlagen, hauen, schneiden
EST: āvtâtâk 'slaughtering-place in winter' (N), ak'te- 'cut up a joint that is difficult to dissect' (Arjeplog), e̮kχtɛ-, ȧkχtà- 'die Halswirbel beim Schlachten voneinander trennen' (Wfs.)
KOM: okti̮- 'fällen, abhauen (einen stehenden Baum)' (Lu.), okti̮- 'abhauen' (P), o.kti- (PO)
KHN: öɣǝt- (V), ewǝt- (DN, O) 'schneiden'
MAN: jikt- (TJ), jäχt- (KU), jäkt- (P), jakt- (So.) 'schneiden'
UGR: üt- (dial. it-) 'schlagen, hauen' (?)
SAMM2: *äktä-
LIT: Coll.CompGr. 84, 170, 402; MSzFgrE; TESz
№: 39
PROTO-URALIC: *älV
MEANING: lap
RUSSMEAN:
GERMMEAN: Schoss (des Kleides)
MRD: eĺ, eĺeśt́ (E), äĺ, jäĺ (M) 'Schoß (am Kleide)'
MAR: eltem (KB), öltö, öltǝ̑š (U), elte (B) 'ein armvoll', eltäle- (KB), öltala- (U), eltala- (B) 'umarmen, umfassen'
UDM: al (S) 'Bein (oberes), Knie', al-vǝ̑l (K) 'Knie, Vorderseite des oberen Schienbeins', al (Bor.) 'средняя часть надетого фартука, верхняя часть колен во время сидения от конца их до туловища, лоно, подол, передник'
KOM: vole̮ʒ́ (SM), e̮le̮ʒ́ (SO), ol-voʒ́ (Lu.) 'передняя часть подола, в которую что-л. кладут; колени', e̮ve̮.ʒ́ (P), ȯ.liʒ́ 'Schoß des Kleides (worin etwas getragen wird)'
KHN: āl 'Schoß', āl-tēl 'armvoll' (N) ( > Mans. āltil 'Bürde')
MAN: ǟl (TJ), ɔ̄̈l (KM), āl (P) 'Schoß, Saum', āl-tāɣl (So.) 'Armvoll, Bürde', āl (N) 'подол'
SAMM2: FP *äli
LIT: FUV; Coll.CompGr. 389; ИВПЯ 128; КЭСКЯ
№: 40
PROTO-URALIC: *älV
MEANING: tree juice
RUSSMEAN:
GERMMEAN: Baumsaft
SAA: ālos -llus- 'the sap layer in a tree' (N), (h)ālōs 'der Saft od. der innerste saftige Teil der Baumrinde, bes. der Birke und Kiefer', ā͔л'uo͕ 'Baumsaft der Birke und anderer Bäume' (Wfs.)
KHN: ö̆ḷ (V), ĕlǝ (DN), ăl (Kaz.) 'Baumsplint, Baumsaft'
MAN: oĺ (TJ), iĺ (KO P) 'Splint (der Birke, der Kiefer)'
NEN: ńīĺī 'Flüssigkeit des Baumes'
SLK: yl (Ta.), yllu (NP), öl (Ty.) 'Flüssigkeit des Baumes; Getränk, Branntwein'
SAMM2: *äl[ü]
RESHET: Ne \ni6l'ü (SW 27) - zu FU *el'3? Sk < Os?!
LIT: FUV; DEWO 90; Donn.VglWb. 383; Paas.Beitr. 91
№: 41
PROTO-URALIC: *älV-
MEANING: to lift, carry
RUSSMEAN:
GERMMEAN: heben, tragen
KHN: äl- (V) 'tragen', ȧl- (O) 'id., in der Hand, auf den Händen', älǝm- (V), ȧtǝm- (DN), ȧlǝm- (O) 'heben'
MAN: älm- (TJ), ɔ̄̈lm- (KU), ālm- (P So.) 'heben, tragen', ālėnt- (N) 'tragen'
UGR: emel- 'heben' (?)
NEN: jilā-
ENC: iðá- (Ch.), jirá- (B) 'aufheben'
NGA: jiĺiʔe-
SLK: ila- (OM) 'wiegen, aufheben', ilèśpa- (N) 'wiegen'
KAM: ʒ́ilde- 'in die Höhe heben'
LIT: FUV; MSzFgrE; TESz; EtSz; Bár.SzófSz; Paas.Beitr. 38
№: 42
PROTO-URALIC: *ämV-rV-
MEANING: to scoop
RUSSMEAN:
GERMMEAN: schöpfen
UDM: omi̮rt- 'schöpfen, ausschöpfen' (S)
KHN: emǝr- (V), ĕmǝr- (DN), ā̇mǝr- (O) 'schöpfen'
MAN: ämǟrt-, ǟmǝ.rt- (TJ), ɔ̄̈mǝrt- (KU), āmǝrt- (P), āmart- (So.)
LIT: FUV
№: 43
PROTO-URALIC: *äne
MEANING: voice, sound
RUSSMEAN:
GERMMEAN: Stimme, Laut
FIN: ääni (gen. äänen) 'Stimme; Laut, Ton, Lärm, Klang'
SAA: jiednâ-n (N) 'sound, note; voice', jetna (L) 'Laut, Schall, Stimme (von lebenden Wesen wie von Dingen)', jīnn (T Kld.), jienn (Not.), jiññ, iññ (A) 'Stimme, Laut'
UGR: ének, énëk 'Gesang, Lied'
SAMM2: *äni
REDEI: *äCVne
LIT: FUV; SKES; MSzFgrE; TESz; EtSz; Bár.SzófSz
№: 44
PROTO-URALIC: *äŋV
MEANING: chin
RUSSMEAN:
GERMMEAN: Kinn (-backen, -lade)
UDM: aŋ (S K) 'Backenbein, Kinnbacken'
KOM: an (Le. V P) 'Kinnlade, der Kiefer, Backenknochen, Kieme'
KHN: äɣǝṇ (V), ȧŋǝn (DN O) 'Kinn'
MAN: īn (TČ), iɣǝn (KU), jēn (P), ēŋǝn (So.)
NEN: ńāŋū (O), ńīŋŋu (Nj.)
ENC: eu (Ch.), ńaŋu (B) 'Kinn, Backenknochen'
SLK: aak͔al-lȋ (Ta.), aak͔a (Ke.), aak͔ai, ak͔ai (Čl.) 'Kinnlade'
KAM: oŋo.j
ADD: Koib. огой 'щеки', Mot. огойба 'щека', Taig. üŋüšta 'Kinn'
LIT: Stein.FgrVok. 41; Stein.FgrKons. 33, 34
№: 45
PROTO-URALIC: *äŋV-
MEANING: fire; to burn
RUSSMEAN:
GERMMEAN: Feuer; brennen
MAR: ǝŋɣä- 'schwelen, anbrennen, angesengt werden, verkohlen' (KB), eŋa- id., eŋ 'Feuer' (UB)
KOM: i̮ń 'Flamme', i̮ńal- 'flammen, entbrennen', i̮ńed- 'entzünden'
KHN: jäŋlǝl- 'am Feuer rösten' (Vj.), jaŋǝл- (Kaz.)
UGR: ég- 'brennen'
LIT: FUV; MSzFgrE; TESz; EtSz; Bár.SzófSz; Budenz MUSz; Rez. von Bereczki über Mr.
№: 46
PROTO-URALIC: *äŋV-ćV
MEANING: raspberry
RUSSMEAN:
GERMMEAN: Himbeere
MRD: ińźej, ińźeŋ (E), ińeźi (M) 'Himbeere'
MAR: ǝŋɣǝž (KB), eŋǝ̑ž (U), eŋǝ̑š (B)
UDM: emeǯ́ (S), emeź (K, G)
KOM: e̮miʒ́ ( > Mans. ūmś)
KHN: -ȧńt́, -ańt́ in comp. (juχtĕj-ȧńt́ 'Himbeere', mĕɣχăr-ańt́ 'Erdbeere')
UGR: *(-)än'c'
RESHET: The Ugric word is attested only in some Khanty compounds (?). According to Rédei, such Mansi forms as MNo. ūmės 'Himbeere' are borrowed from Komi.
LIT: FUV; КЭСКЯ; DEWO 131; ИВПЯ 156; Rédei SLW 93
№: 47
PROTO-URALIC: *ärä
MEANING: to shoo (вспугнуть)
RUSSMEAN:
GERMMEAN: huschen
KHN: KUD ĕrǝt- 1 KOB ȧ̆rȧti- 2 KSN ărat- 1 MMK ȫrt-, ɔ̄rt- MUK ȫrt-, ɔ̄rt- MLK ȫrt- MUL ārat- MLL ɔ̄rt- MPE ɔ̄rt- MSS ārat- MTA ǟrt- MSV ɔ̄rt- irgendwohin treiben, jmdn überholen usw. 1 vorauseilen 2 sich aufdrängen
SAMM2: *ärä-
LIT: HontiGObV 129; MSFOu. 109: 720; DEWO 181
№: 48
PROTO-URALIC: *ärV
MEANING: year
RUSSMEAN:
GERMMEAN: Jahr
UDM: ar, S arm- (G), ares (S G, S aresk-) 'Jahr'
KOM: ar (S P PO) 'Herbst', are̮s (S) 'Alter'
MAN: oårėm (LM), årėm (P), ā̊rėm (N) 'Zeit'
NEN: ŋäerū 'Herbst'
ENC: narra
NGA: narro
SLK: ărà (Ta. B), ärä̀ (Ke. OO)
KAM: ere 'Herbst'
ADD: Koib. ire; Mot. iriu; Karag. урью̂
LIT: FUV; КЭСКЯ; ИВПЯ 162; Paas.Beitr. 219
№: 49
PROTO-URALIC: *äsV-
MEANING: to heat; to be very hot, very warm
RUSSMEAN:
GERMMEAN: heizen; sehr heiss, sehr warm sein
UDM: est- (S) 'heizen, einheizen', ezǝ̑l- (K) 'auftauen, schmelzen', estị̑- (G) 'heizen'
KOM: e̮zji̮- (S P) 'sich entzünden, Feuer fangen', ȯ.zjal- (PO) 'sich entzünden'
KHN: ö̆l- (V), ĕt- (DN), ȧ̆l- (O) 'heizen, einheizen'
LIT: FUV; DEWO 64; ИВПЯ 156, 159

Словники языков: праязыков | древних | угасших | современных | модельных
Типологии праязыков: (с литературой): австралийских | америндских | аустрических | дене-кавказских | индо-тихоокеанских | койсанских | нигеро-кордофанских | нило-сахарских | ностратических | пиджинов и креолей | языков-изолятов | лингвопроектов
Лингвистические страницы: Языки мира | Письменности | Интерлингвистика | Основания языка | Компаративистика | Контактология | Экстралингвистика | Лексикология | Грамматика | Фонетика
Полезные страницы: История | Регионы | Карты | Энциклопедии

© «lexicons.ru», 2012. Автор и владелец - Игорь Константинович Гаршин (см. резюме).
Дочерний веб-проект Сайта Игоря Гаршина
Присылайте, пожалуйста, письма ( Письмо Игорю Константиновичу Гаршину) с советами, отзывами, замечаниями и предложениями.
[an error occurred while processing this directive]
Страница обновлена 02.03.2023
Яндекс.Метрика